De innerlijke criticus en zelfcompassie

Emotie regulatie systemen

Hoe we met onszelf omgaan wordt beïnvloed door drie  emotie regulatie systemen. Vanuit de evolutie hebben deze systemen een belangrijke functie en worden geactiveerd door alledaagse situaties. 

Jaagsysteem

Vroeger, toen we nog in grotten woonden, was het belangrijk om eten te verzamelen en te jagen. Onze hersenen en lichaam zijn erop ingericht om dit kost wat het kost voor elkaar te krijgen. Dit noemen we ons jaagsysteem. Dopamine speelt hierbij een belangrijke rol. Dit jaagsysteem berust op motivatie en beloning en helpt je om gedreven, energiek en opgewonden te zijn. Inmiddels hebben we dit jaagsysteem nog steeds maar halen we eten uit de supermarkt. De focus is verlegd van het verzamelen van besjes en jagen op het everzwijn, naar werk, geld en andere doelen. Maar dit jaagsysteem kan ook overactief zijn. Bijvoorbeeld als we niet weten hoe we een stapje terug kunnen doen met werk, of altijd maar meer willen. De innerlijke criticus zegt dan dingen als 'kom op, geen pauze, doorgaan!', 'hup, opschieten!' en wil er op die manier voor zorgen dat je jouw doelen haalt. In zekere zin bedoelt hij het dus goed, maar de vraag is of deze manier wel zo behulpzaam is....

Gevaarsysteem

Belangrijker dan eten te verkrijgen was het vroeger om zelf niet opgegeten te worden. Gevaar lag constant op de loer, dus zijn ons lichaam en onze hersenen er ook op gericht om hier waakzaam voor te zijn. Angst is hierbij een belangrijke emotie. Angst voor slangen en tijgers, maar ook voor sociale afwijzing want dan heb je minder overlevingskans. Adrenaline en noradrenaline spelen bij dit systeem een belangrijke rol. Ook tegenwoordig is dat systeem belangrijk, bijvoorbeeld als je wordt aangevallen door de hond van je buren of als je hand te dicht bij vuur komt. Maar ook als je zenuwachtig bent voor een presentatie voor een grote groep collega's is deze angst actief. Gezonde spanning kan je dan motiveren om je extra goed voor te bereiden. Maar ook het gevaarsysteem kan overactief zijn. Bijvoorbeeld als je uren ligt te piekeren, een tunnelvisie hebt, of angstig bent om zaken die irrationeel zijn. Het gevaarsysteem komt ook terug in het kritische stemmetje dat bijvoorbeeld zegt dat 'je er niet goed uit ziet' of 'dat je echt verkeerd hebt gereageerd', uit angst voor afwijzing. Het is zijn manier om te zorgen dat je geaccepteerd wordt.

Het jaagsysteem en gevaarsysteem waren belangrijk om te overleven en zijn nog steeds in sommige situaties harstikke belangrijk. Maar het mag duidelijk zijn dat ze ook geactiveerd worden in hedendaagse situaties en je kunnen tegenwerken. Zeker de dwingende en angstige stem van de innerlijke criticus is voor veel mensen herkenbaar.

Zorgsysteem

Terug naar de grotten: als je buik vol zit en er geen gevaar op de loer ligt, is het tijd om de batterij weer op te laden. Het zogenoemde parasympatische zenuwstelsel wordt dan actief: je lichaam komt tot rust en verteert het voedsel. De stofjes endorfine en oxytocine spelen hierbij een belangrijke rol. Dit zorgsysteem herken je vast en zeker van de momenten waarop je kunt genieten en uitrust. Dit zorgsysteem zorgt ook voor sociale verbinding en de diepe erkenning dat we elkaar nodig hebben. Omdat we nu in een wereld leven waar het gevaarsysteem en jaagsysteem overwerkt zijn (er is geen limiet voor het najagen van doelen en de mogelijkheden van gevaar zijn eindeloos) heeft dit systeem wat extra aandacht nodig. Dit is wat we onder andere oefenen met zelfcompassie. Het is mogelijk om jezelf wat veiliger te laten voelen en niet te veel hooi op je vork te nemen. Daardoor kom je weer tot rust.

Zelfcompassie wint steeds meer terrein in de onderzoekswereld van de psychologie, en niet zonder reden. Zelfcompassie helpt o.a. bij het omgaan met moeilijke ervaringen zoals stress, verdriet en pijn. Het is gelinkt aan minder angst en depressie. Mensen met veel zelfcompassie hebben betere sociale relaties en levenstevredenheid dan mensen met weinig zelfcompassie. Daarnaast ervaren ze meer intrinsieke motivatie en minder perfectionisme.

'Zelfcompassie is zweverig'

Zelfcompassie wordt soms gezien als een zweverig, zoetsappig, wollig en flluffy onderwerp. Ik begrijp dat helemaal want het wordt soms ook zo neergezet. Maar eigenlijk betekent het simpelweg dat je net zo aardig bent tegen jezelf als tegen een goede vriend(in), familielid (of een puppy :) ). Laten we eerlijk zijn, als jij anderen zou aanspreken zoals aan het begin van deze blog, houd je niet veel mensen in je directe kring over. We zijn biologisch geprogrammeerd om aardig tegen elkaar te zijn. Diep van binnen, onder alle maskers, lagen en afweermechanismen zijn wij mensen compassievolle wezens. Het zit dus al in je, en het heeft alleen de vertaalslag naar jezelf nodig. Het betekent trouwens niet dat je jezelf moet zien als een fragiel wezen en niet eerlijk kunt zijn als er bijvoorbeeld iets mis is gegaan. Het vraagt juist om een eerlijke kijk naar jezelf en je leven en te doen wat het beste voor je is. Soms is dat excuses aanbieden of van gedrag veranderen. Je motivatie komt dan vanuit zelfzorg in plaats van het jaag-of gevaarsysteem. 

'Zelfcompassie is hetzelfde als zelfmedelijden'

Als je echt compassie hebt voor jezelf dan wil je het beste voor jezelf. Je draagt zorg voor jezelf en je ervaring. Dit helpt je om helderder te zien wat de situatie is en wat het nodig heeft om te verbeteren. Als je zelfmedelijden hebt vind je waarschijnlijk dat wat er gebeurd is niet had mogen gebeuren en blijf je daar aandacht aan besteden. Hoewel je er misschien gelijk in hebt, is het ook zo dat het wel gebeurd is en dat dit een naar gevoel heeft veroorzaakt. Dit is een pijnlijk besef maar tegelijkertijd ook de sleutel richting herstel. Het verschil tussen zelfmedelijden en zelfcompassie ligt hem dus vooral in het erkennen van je ervaring zoals hij is en in de energie die erin wordt gestopt om jezelf verder te helpen. 

Wil jij je ontdekken hoe je vriendelijker kunt zijn naar jezelf toe? Hier zijn twee diensten die je misschien aanspreken. Daarnaast kun je natuurlijk altijd contact met me opnemen voor individuele begeleiding of de andere diensten. 

Learn to use your mind in a positive way